Zaparcia

Porady na dolegliwości przewodu pokarmowego
Zaparcia to wstydliwa i tylko pozornie niegroźna dolegliwość. Problem ten dotyka od czasu do czasu każdego z nas. Obecnie uznaje się nawet zaparcia za chorobę cywilizacyjną. Diagnozujemy je, gdy wypróżnienie następuje rzadziej niż trzy razy w tygodniu, choć wiele osób błędnie sądzi, że musi codziennie oddawać stolec. Formowanie kału odbywa się w jelicie grubym, w okrężnicy.

Do prawidłowego przebiegu tego procesu niezbędne są substancje balastowe w diecie, głównie włóknik roślinny, zwany błonnikiem oraz dostateczna ilość wody. Defekacja (wypróżnianie) dokonuje się pod kontrolą mózgu, rdzenia kręgowego oraz ośrodków nerwowych w jelicie grubym. Wśród objawów często towarzyszących zaparciom wyróżniamy mdłości, utratę łaknienia, zawroty głowy, uczucie pełności lub odbijanie, wzdęcia a w uporczywych zaparciach, można obserwować na stolcu domieszkę śluzu.

Do czynników predysponujących do występowania zaparć zaliczamy: złe nawyki żywieniowe (nieregularne, pośpieszne spożywanie posiłków), tzw. dietę ubogoresztkową (zawierającą mało błonnika), siedzący tryb życia, stres, stany depresyjne. Nasilenie lub wystąpienie zaparć może być spowodowane przyjmowaniem niektórych leków, m.in. żelaza, środków przeciw nadkwasocie zawierających glin, leków stosowanych w terapii choroby Parkinsona, schizofrenii, nadciśnienia tętniczego, bólów nowotworowych.

Poza tym paradoksalnie, środki przeczyszczające mogą zaburzyć proces trawienia i w konsekwencji wywołać zaparcie. Nieodpowiednie leczenie z ich udziałem jest często powodem „rozleniwiania się” jelit, które w konsekwencji przestają same pracować. Zaparciom sprzyjają niektóre choroby endokrynologiczne (niedoczynność tarczycy, nadnerczy),choroby jelit, podeszły wiek ( u pacjentów geriatrycznych zwiększa się fizjologiczna skłonność do zaparć!) oraz ciąża (zwłaszcza III trymestr).

Celem terapii zaparć jest przyspieszenie transportu mas kałowych przez jelito grube. Zwykle wystarczające jest leczenie dietą, a przede wszystkim wzbogacenie jej w błonnik roślinny i zwiększenie ilości wypijanych płynów (co najmniej 2,5 do 3 l niegazowanej wody na dobę). Istotna jest również zmiana nawyków żywieniowych– tj. przywrócenie regularności posiłków, spożywanie jarzyn oraz kasz gruboziarnistych, otrębów czy suszonych owoców. Korzystne efekty daje także włączenie aktywności ruchowej np. codzienne spacery, jazda na rowerze, pływanie. Leki, którymi dysponujemy w aptece w celu złagodzenia zaparć zostaną omówione w dalszej części tego artykułu za tydzień.

Pacjent cierpiący na zaparcie, u którego modyfikacja diety i nawyków żywieniowych nie przynosi poprawy wymaga podania leku przeczyszczającego. Apteki dysponują sporym arsenałem leków ziołowych i syntetycznych, które poprawiają metabolizm i przywracają prawidłowe wypróżnianie.

Są to środki wzmagające perystaltykę jelit oraz ułatwiające przesuwanie i wydalanie treści pokarmowej. Mogą wpływać zarówno na jelito cienkie jak i grube lub tylko na jelito grube (głownie odpowiedzialne za zaparcia).Leki przeczyszczające działające pośrednio przez mechaniczne rozdęcie jelit to środki osmotyczne, pęczniejące, rozluźniające i poślizgowe. Do środków osmotycznych zalicza się siarczan magnezu – sól gorzką i siarczan sodu – sól glauberską, (należy pamiętać, że dłuższe przyjmowanie sodu może wywołać retencję płynów i nadciśnienie), sole fosforanowe, alkohole cukrowe – mannitol, sorbitol i cukry – laktozę i laktulozę. Środki te poprzez wzrost ciśnienia osmotycznego w jelitach, powodują wzmożone przenikanie wody do światła jelita, odruchowe wyzwolenie ruchów perystaltycznych i defekację.

Laktuloza wywołuje korzystny efekt przeczyszczający głownie u osób starszych z łagodnym zaparciem. Środki pęczniejące to naturalne lub półsyntetyczne, nie ulegające strawieniu polisacharydy np. z nasion lnu, babki jajowatej czy babki płesznik. Stosując je należy pamiętać o wypiciu odpowiedniej ilości wody, gdyż chłonąc ją, związki te pęcznieją, co powoduje w rozluźnienie mas kałowych. Efekt ich działania następuje po ok.72 godzinach, towarzyszą mu na ogół wzdęcia i gazy. Istnieje wiele preparatów stanowiących połączenia tych środków z probiotykami, zawierającymi bakterie kwasolubne oraz bakterie kwasu mlekowego.

Przedstawicielem środków rozluźniających czyli powierzchniowo -czynnych jest dokusan sodu, który zmniejsza napięcie powierzchniowe nabłonka jelitowego i ułatwia wnikanie wody do mas kałowych. Można również stosować środki poślizgowe, zmiękczające kał takie jak parafina płynna i olej rycynowy. Gdy konieczny jest natychmiastowy efekt, można podać glicerol w płynie lub w postaci czopków, wypróżnienie powinno nastąpić w ciągu 15-30 minut od aplikacji. Wśród leków przeczyszczających bezpośrednio drażniących mięśnie gładkie jelita grubego wyróżniamy związki pochodzenia naturalnego i syntetyczne.

Ziołowe to tzw. glikozydy antrachinowe obecne aloesie, korze kruszyny, kłączu rzewienia (który w małych dawkach działa zapierająco i ściągająco, a przeczyszczająco w większych!) oraz sennozydy występujące w strączyńcu. Nie powinny być stosowane w okresie ciąży. Antrachinony obniżają stężenie elektrolitów, a zwłaszcza poziom potasu we krwi. Stosowane latami mogą prowadzić do osteoartropatii (palce pałeczkowate) i melanozy (przebarwień na skórze). Początek ich działania jest szybki, efekt występuje po 6-12 godzinach. Syntetycznym lekiem z tej grupy jest bisacodyl.

Występuje w czopkach i tabletkach, które z racji na otoczkę dojelitową, nie powinny być popijane mlekiem, ani przyjmowane z lekami alkalizującymi np. stosowanymi w leczeniu zgagi, z uwagi na ryzyko rozkładu tabletki w żołądku i podrażnień. Środki bezpośrednio drażniące jelito grube należą do najczęściej nadużywanych leków przeczyszczających zwłaszcza przez kobiety w młodym wieku, które często stosują je jako środki odchudzające. Powszechne przekonanie o konieczności codziennego wypróżniania prowadzi do samoleczenia za pomocą leków przeczyszczających.

Ich nadużywanie paradoksalnie skutkuje zaparciami nawykowymi. Przy dłuższym stosowaniu, organizm zwiększa zapotrzebowanie na środek przeczyszczający, który może stać się środkiem uzależniającym. Generalnie środki przeczyszczające należy stosować krótkotrwale tj. przez 5-7 dni, w leczeniu długotrwałym zaleca się je jedynie w uzasadnionych przypadkach.